تاریخچه تایپوگرافی

تایپوگرافی هنر و صنعتی است که از زمان اختراع دستگاه تایپ متحرک توسط گوتنبرگ انجام می شود. مطابق با آخرین تعریف از دانشنامه ی بریتانیکا تعریف تایپوگرافی چنین آمده: “تایپوگرافی مرتبط با تعیین شکل ظاهری یک صفحه ی چاپی است.” در لغت نامه های دیگر مثلا لغت نامه انگلیسی کالین، از سال ۲۰۰۴ تایپوگرافی چنین تعریف شده است: “هنر، صنعت و فرآیند ترکیب حروف تایپی و چاپ آنها، تایپوگرافی نامیده می شود.” البته این مشکلی است که با تعاریف به وجود می آید یعنی دقیقاً کاری که انجام می گیرد در قالب کلمات نمی گنجند. از طرفی تکنولوژی و پیشرفت آن در زمینه های مرتبط، روز به روز در نحوه ی رویکرد ما به مسایل مختلف و از جمله مقوله ی تایپوگرافی تغییراتی ایجاد کرده که مانع از داشتن یک تعریف ثابت از این هنر می گردد. به گونه ای که تعریف تایپوگرافی از ابتدای شکل گیری تا به امروز دستخوش تغییرات زیادی بوده و از فرم کلاسیک خود دور شده است.

تایپوگرافی واژه ای است که در مجامع هنری گرافیکی، این روزها زیاد به کار برده می شود. گاهی اوقات با خوشنویسی اشتباه گرفته می شود. این تکنیک پیشینه ای حداقل ۵۰ ساله در ایران دارد. در تایپوگرافی خوانا بودن امری مهم است زیرا در جایی استفاده می شود که اطلاع رسانی بسیار بارز است، ولی در مقوله ی خوشنویسی، زیبایی در اولویت قرار دارد. امروزه تایپوگرافی به آثار گرافیکی خلاقانه ای گفته می شود که حروف، ساختار اصلی آن را تشکیل می دهند و با دخل و تصرفاتی که در قلم ها (فونت) جهت کشف ویژگی بصری آنها انجام می شود، این اثر خلق می گردد.

شاید بتوان گفت تایپوگرافی هنری است که در آن طراح تلاش می کند با تغییر عناصر متن مانند اندازه و شکل حروف، فاصله حروف و خطوط، پاراگراف بندی و مواردی دیگر، زبانی بصری برای تایپ به وجود آورد . تایپوگرافی در زمینه های گسترده ای از امور هنری مانند طراحی گرافیک، طراحی کتاب های کمیک، ساخت تیتراژ فیلم، طراحی مالتی مدیا وغیره کاربرد دارد . تایپوگرافی با خطاطی و دست نویسی نیز متفاوت است، هر چند که طراح تایپ می تواند از خط و دست نویس نیز برای تایپوگرافی استفاده نماید که البته در این مورد بین اساتید اهل فن اختلاف نظر وجود دارد. مثلا قباد شیوا و مسعود سپهر عقیده دارند: “تایپوگرافی به کار با حروف قابل چاپ گفته می شود و خوشنویسی و دست نویس خارج از حیطه تایپوگرافی هستند”. در حالی که فرشید مثقالی می گوید: “تایپوگرافی کلاً به کار با حروف گفته می شود چه قابل تکثیر باشد چه نباشد بنابراین خوشنویسی و دست نوشته نیز گونه یی از تایپوگرافی هستند.”

تایپوگرافی در ایران

ایران پیشینه ای کهن و قوی در مقوله ی کار با خط دارد . هنرمندان ایرانی در طی سالیان متمادی تاریخ خوشنویسی نشان داده اند که خط را شناخته و می دانند که چگونه باید آن را زیبا و خوش به کار بگیرند. تعریف ما از تایپوگرافی در ایران، با کشورهای دیگر کمی متفاوت می باشد. در کشورهای غربی به کاری تایپوگرافی گفته می‌شود که تنها از حروف تایپی در آن اثر استفاده شده باشد، اما در ایران، به خصوص در سال های اخیر که مبحث تایپوگرافی بیشتر مورد توجه طراحان گرافیک قرار گرفته و شاهد آثار بسیاری با چنین ذهنیتی هستیم، می‌بینیم که نمی‌توانیم تعریفی ایرانی به آن صورت از آن ارائه کنیم.

حروف فارسی فرم خاصی دارند که برخلاف حروف انگلیسی، اگر فاصله بین آن ها زیاد و کم شود خوانایی و زیبایی خود را از دست نداده و می توان از ترکیب فونت های امروزی فرم های خاصی را بدست آورد. درواقع شاید بتوان کارهای خوشنویسی، طراحی حروف و حتی لی آوت را به این شرط که همگی یک خروجی داشته باشند و در نهایت در خدمت یک اثر گرافیکی باشند، جزو آثار تایپوگرافی بدانیم.

یکی از اهداف مهم تایپوگرافی جذب مردم برای خواندن و درک موضوع موردنظر با استفاده از گرافیک و حروف بوده به گونه ای که در خلق آثار هنری تایپوگرافی هنرمند بدعت و خلاقیت را چاشنی زیبایی کارش می کند تا با اقداماتی مانند ساده سازی حروف، تغییر شکل در حروف و اغراق در آن ها، یک اثر خلاقانه طراحی کند. پس می توان گفت تایپوگرافی خوب معنای متن را تقویت کرده و متن را به شکل موثرتری بیان می نماید. که از این تعریف سه موضوع مشخص می شود:

تایپو گرافی خوب با چگونگی تقویت معنای متن سنجیده می شود و نه فقط انتزاعی بودن آن.
برای یک متن ثابت راه حلهای تایپوگرافی زیادی وجود دارد که همگی می توانند خوب باشند.
توانایی تولید یک تایپوگرافی خوب بستگی به درک عمیق فرد از اهداف متن دارد.
این شاخه هنری امروزه علاقه مندان زیادی پیدا کرده تا جایی که ردپای تایپوگرافی را می توان در رسانه هایی مثل پوسترها، مجلات، وب سایت ها، روزنامه ها و رسانه های تصویری به وضوح دید. درک بیشتری از تایپوگرافی، که دیگر فقط توسط فن آوری تعریف نشده ، بلکه همراه با آن تکامل می یابد، ممکن است راه را برای تلاش های جدید در این زمینه باز کند.

نمونه هایی از تایپوگرافی در ایران

منابع: +